„Rodzina – naturalne środowisko wychowawcze”

Rodzina jest składnikiem środowiska wychowawczego, które oddziałuje na jednostkę najdłużej, niekiedy przez całe jej życie. Wpływ wychowawczy rodziny jest jednak najsilniejszy we wczesnych stadiach rozwoju, w okresie dzieciństwa, kiedy za opiekę nad dzieckiem i za jego wychowanie odpowiedzialni są rodzice.
Oprócz funkcji wychowawczych rodzina spełnia wiele innych funkcji, które rzutują na proces wychowania w rodzinie. Proces ten bywa często żywiołowy, spontaniczny, rzadziej staje się w pełni świadomą i planową działalnością, ukierunkowaną na realizację określonych celów.

Wychowanie w rodzinie jest zatem wychowaniem naturalnym, w odróżnieniu od wychowania intencjonalnego, realizowanego w specjalnie do tego celu powołanych placówkach. Przedszkole i inne instytucje oświatowe i opiekuńcze nie przejmują funkcji wychowawczej rodziny, lecz raczej wspierają ją w działaniach nad wychowaniem małego dziecka.
Istnieją stałe cechy funkcjonalne rodziny wobec dzieci, pomimo włączania się w proces wychowawczy różnych instytucji:

rodzina zaspokaja podstawowe, biologiczne i psychologiczne potrzeby dziecka, takie jak potrzebę bezpieczeństwa, miłości,
rodzina przekazuje dziecku dorobek kulturowy społeczeństwa, pośredniczy w nadawaniu przez dziecko znaczenia przedmiotom i zjawiskom z otoczenia oraz większości bodźców zewnętrznych,
rodzice i inni członkowie rodziny dostarczają dziecku modeli osobowych i wzorów zachowań w konkretnych sytuacjach życia codziennego,
rodzice i inni członkowie rodziny przekazują dzieciom określony system wartości i norm społecznych,
rodzina stanowi teren socjalizacji dziecka: przyjmowania przez nie zadań i obowiązków wykraczających poza jego osobiste potrzeby i interesy, współdziałania w grupie, pełnienia ról społecznych,
rodzina jest dla dziecka polem doświadczalnym, na którym wypróbowuje ono swe siły i możliwości, znajdując oparcie i punkt odniesienia (wzorce ) w rodzicach lub innych członkach rodziny; na ich wsparcie i pomoc dziecko zawsze może liczyć.

Rodzina pełni wspomniane funkcje wychowawcze w rozmaity sposób w różnych okresach rozwoju dziecka. Niezależnie jednak od wieku , dziecko znajduje w toku wychowania w rodzinie okazję do przyswojenia pewnego zasobu norm i zasad postępowania oraz wzorców zachowań, które może naśladować.
Sposób pełnienia funkcji wychowawczych przez rodzinę oraz skutki oddziaływania obojga rodziców na ich dziecko zależą w znacznej mierze od postaw ojca i matki w stosunku do dziecka.
Wśród postaw pozytywnie wpływających na wychowanie dzieci należy wymienić:

postawę akceptacji, która jest podstawowym warunkiem prawidłowego układu w rodzinie, przesądzającym o dobrej atmosferze w niej panującej . Akceptacja dziecka – to przyjmowanie go takim jakim ono jest, ze wszystkimi jego wadami i zaletami, co nie oznacza bezkrytycznego stosunku do dziecka,
postawę współdziałania, wyrażającą się w stałej gotowości rodziców do uczestniczenia w życiu dziecka. Rodzice dają do zrozumienia, że w każdej chwili są gotowi poświęcić dziecku swój czas,
postawa, „rozumnej swobody” pozwalająca na własną inicjatywę i aktywność dziecka, stwarzająca warunki samodzielności i odpowiedzialności za własne postępowanie,
postawa uznająca prawa dziecka, w której rozumieniu dziecko jest traktowane jako równouprawniony członek rodziny, w miarę wzrastania jest dopuszczane do coraz szerszego kręgu spraw, w których współdecyduje i współuczestniczy. Uznanie praw dziecka łączy się z poszanowaniem jego indywidualności, co wyraża się w toku działalności wychowawczej stawianiem takich wymagań, jakim dziecko potrafi sprostać.

Postawy rodzicielskie warunkują styl wychowania w rodzinie. Wpływają one również na kształtowanie się więzi uczuciowej między jej członkami, od której zależy ogólna atmosfera życia rodzinnego, warunkująca niezbędny czynnik wychowania małego człowieka.

Literatura:
M. Przetacznikowa, Z. Włodarski ,”Psychologia wychowawcza” PWN, Warszawa 1981
M. Ziemska ,”Postawy rodzicielskie” WP, Warszawa 1986

Opracowanie: Elżbieta Kaźmierczak