„Rysunek dziecka”

„Nigdy nie należy niczego poprawiać w dziecięcej twórczości, nie można też narzucać dzieciom dorosłego sposobu widzenia świata. To nic, że prace ich zawierają dowolne proporcje, nie uwzględniają zjawisk perspektywicznych, również kolorystyka nie zawsze odpowiada rzeczywistości. Swobodne, niczym nie skrępowane posługiwanie się pędzlem i farbami jest domeną dzieci, stanowi bowiem istotę ich twórczości. Jest to najbardziej rozpowszechniona forma wypowiedzi najmłodszych i jest ona zarazem sposobem uzewnętrznienia ich osobowości, trosk, marzeń, pragnień. Dzięki temu stała się źródłem wiedzy o dziecku, jego odczuciach i sposobie dostrzegania zjawisk w otaczającym świecie…”

T. Lewandowska, A. Hotze-Kawalec „Naucz się właściwie oceniać działalność plastyczną dziecka”

TWÓRCZOŚĆ PLASTYCZNA

PRACA UMYSŁU I PRACA RĄK

Dzieci zaczynają rysować w bardzo różnym wieku. W dużej mierze zależy to od tego, kiedy dostaną do ręki kredki i kiedy nauczą się nimi w sposób właściwy posługiwać.

Początek twórczości dziecka sięga chwili, gdy jego zmysły po raz pierwszy nawiązują kontakt z otoczeniem i dziecko reaguje na doznania zmysłowe. One to stanowią podstawę tworzenia form plastycznych przez człowieka.

Działalność plastyczna daje dziecku radość, zadowolenie, wzmacnia poczucie własnej wartości. Jest wyrazem jego wewnętrznej energii, uspakaja, daje uczucie odprężenia oraz zaspakaja typową dla tego wieku potrzebę działania.

OKRESY ROZWOJOWE

TWÓRCZOŚCI RYSUNKOWEJ DZIECI

Stefan Szuman zasadniczo rozróżnia trzy okresy rozwoju twórczości rysunkowej:

• okres bazgrania, czyli formowania się schematu (1-3 r .ż.),

• okres schematu (ideoplastyka) (3 – 12 r. ż.),

• okres poschematyczny (rozwój w kierunku fizjoplastyki) (12 – 15 r. ż.).

Natomiast V. Lowenfeld i W.D. Brittain w książce pt. „Twórczość a rozwój umysłowy dziecka” wyróżniają następujące fazy rozwojowe:

• początki autoekspresji – stadium bazgrot (2 – 4 r. ż.),

• pierwsze próby przedstawieniowe – stadium przedschematyczne (4 – 7 r. ż.),

• opanowanie kształtu – stadium schematyczne (7 – 9 r. ż.),

• początki realizmu – okres grup rówieśniczych (9 – 12 r ż.),

• wiek rozumowania – stadium pseudonaturalistyczne (12 – 14 r. ż.),

• okres decyzji – sztuka w okresie dojrzewania (14 – 17 r. ż.).

Stadium bazgrot

Kolejność rozwoju bazgrot jest dość stała. Rozpoczynają się one od stawiania przypadkowych znaków na kartce, a następnie przybierają postać rysunków rozpoznawalnych przez dorosłych.

Lowenfeld i Brittain bazgroty dzielą na następujące fazy:

• bazgroty bezładne

• bazgroty kontrolowane,

• bazgroty nazywane.

Bazgroty bezładne

Są to pierwsze znaki przypadkowo stawiane przez dziecko. Dziecko w czasie rysowania często odwraca głowę i rysuje nadal. Dziecko w tym wieku nie posiada precyzyjnej kontroli nad mięśniami. Powtarza szerokie, zamaszyste ruchy. W bardzo różny sposób trzyma kredkę – bokiem, w zaciśniętych palcach, całą pięścią. Bazgroty, które wykonuje dziecko nie są próbą odtworzenia realnego świata, ale wyrazem fizycznego i psychicznego rozwoju dziecka. Dziecko fascynuje sama czynność rysowania jako ruchu, a zapytane o temat swojej pracy plastycznej często go zmienia. Raz jest to mamusia, a za chwilę piesek, czy kotek.

Bazgroty kontrolowane

Dzieci po około 6 miesiącach od chwili rozpoczęcia bazgrot zaczynają odkrywać związek pomiędzy swoimi ruchami, a tym, co powstaje na kartce papieru. Właśnie od tej chwili dziecko stosuje kontrolę wzrokową nad znakami, które rysuje. Powtarza ono pewne linie, rysuje je energicznie, a linie są pionowe, poziome, koliste. Około 3 roku życia dziecko zaczyna trzymać kredkę w podobny sposób jak osoba dorosła. Umie skopiować koło, krzyż. Trzylatek interesuje się też kolorami, żywo na nie reaguje. Najczęściej posługuje się kolorem czerwonym, żółtym, zielonym, niebieskim i czarnym.
Dziecko dostrzega również w tym okresie podobieństwo pomiędzy tym, co narysowało, a rzeczywistością.

Bazgroty nazywane

Dziecko zaczyna nazywać to co narysowało, czyli zmienił się sposób myślenia dziecka – przeszło ono od myślenia kinestetycznego do wyobrażeniowego. Dziecko rysuje z pewnym określonym zamiarem, choć jego praca nadal wygląda jak poprzednio. To co narysuje na kartce jest odzwierciedleniem wrażeń wzrokowych i innych odczuć – np. linia z boku to drzewo, linia falista to kotek itp.

Pierwsze bazgroty przedmiotowe są zbudowane z okręgu i linii krzywych. Powstaje tzw. forma „głowonoga” – bez oczu, uszu, nosa, ust i włosów.

Stadium przedschematyczne

W tym okresie rozpoczyna się świadome tworzenie kształtu, które jest następstwem ostatniego okresu bazgrot. W pracach plastycznych jest zapis procesów myślowych dziecka, łatwo z nich odczytać to, co jest dla niego ważne i jaki ma stosunek do otoczenia.

Prace dzieci 4-letnich są jeszcze trudne w interpretacji. 5-latki dobrze radzą sobie w rozróżnianiu np. kształtów domów, drzew, a w pracach 6-latków kształty przeistaczają się w obrazki o określonej tematyce. Treścią obrazków jest zazwyczaj najbliższe otoczenie dziecka.

W tym przedziale wiekowym wspominany wcześniej „głowonóg” zawiera już elementy, które pozwalają na jego identyfikację – np. głowa zawiera elementy włosów w postaci spiralek czy kresek, oczy przedstawione za pomocą kresek lub kropek, nos przedstawiony jako pionowa kreska i usta w formie linii poziomej. Z głową łączy się bezpośrednio tułów utworzony przez odrastające kończyny dolne i połączenie kończyn linią poziomą.

Dzieci 6-letnie przedstawiają postać ludzką w proporcjach już zbliżonych do naturalnych. W wielu pracach pojawia się szyja łącząca głowę z tułowiem. Początkowo cała postać przedstawiona jest najczęściej w pozycji frontalnej. Dzieci 5, 6-letnie rozpoczynają przedstawiać postać w ruchu /kończyny górne skierowane do przodu lub na boki/. Między 6 a 7 rokiem życia można zaobserwować zginanie korpusu ciała.

Około 7 roku życia dziecko ustala sobie pewien schemat. Łatwo to rozpoznać, ponieważ dany przedmiot rysuje zawsze w taki sam charakterystyczny sposób.

Twórczość plastyczna tego okresu nie ogranicza się tylko do rysowania postaci ludzkiej.

Dzieci w tym wieku chętnie rysują zwierzęta, ptaki drzewa czy pojazdy mechaniczne. Forma postaci ludzkiej, zwierząt czy ptaków jest jednak taka sama – głowa, kończyny są przedstawione w taki sam sposób.

Warto również zwrócić uwagę jak w tym przedziale wiekowym zmienia się np. drzewa. Pień drzewa przechodzi od jednoliniowej, konturowej do szeroko rozbudowanej sylwetki. Najbardziej rozbudowaną formą schematu jest korona drzewa. Początkowo zbudowana jest ona z kilku kresek odchodzących od pnia. Później ma formę koła, owalu i zaczyna być ozdabiana np. listkami, kwiatkami.

Analizując ten okres wiekowy należy też zwrócić uwagę na barwę i przestrzeń.

Znaczenie barw u dzieci w tym wieku jest ważne o tyle, o ile wyraża emocje dziecka. Dzieci chętnie używają barwy żółtej, pomarańczowej rysując wesoły obrazek, a barwy czarnej i brązowej rysując obrazek smutny.

Rysunki dzieci w tym okresie wskazują, że pojęcie przestrzeni jest inne niż u osób dorosłych. Pojmują one przestrzeń jako coś, co je otacza. Przedmioty na rysunku umieszczane są więc u góry, na dole, obok siebie, czy z boku, w zależności od tego jak dziecko uświadamia sobie ich obecność.

LITERATURA

• Cybulska-Piskorek J.: Twórczość plastyczna dzieci w wieku przedszkolnym. WSiP, Warszawa 1976
• Gloton R., Clero C.: Twórcza aktywność dziecka. WSiP, Warszawa 1988
• Lowenfeld V., Brittain W.L.: Twórczość a rozwój umysłowy dziecka. PWN, Warszawa 1977
• Kościelecki S.: Współczesna koncepcja wychowania plastycznego. PWN, Warszawa 1978
• Michejda-Kowalska K.(red.): Czy kolor różowy może być smutny? WSiP, Warszawa 1987
• Michejda-Kowalska K.: O dziecięcej wyobraźni plastycznej, czyli jak inspirować dziecko do twórczości. WSiP, Warszawa 1987
• Natorff A., Wasiluk K.: Wychowanie plastyczne w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1990
• Szuman S.: Sztuka dziecka, Psychologia twórczości rysunkowej dziecka. WSiP, Warszawa 1990
• Trojanowska A.: Dziecko i plastyka. WSiP, Warszawa 1988
• Wallon P., Cambier A., Engelhart D.: Rysunek dziecka. WSiP, Warszawa 1993

Opracowanie: Małgorzata Czekała